بیرجَند، مرکز استان خراسان جنوبی و مرکز شهرستان بیرجند است. این شهر شرقی ایران سبز، نخستین شهر مجهز به سازمان آب‌رسانی بوده است. این شهر پیش از تهران، در سال ۱۳۰۲ لوله‌کشی آب شهری را تجربه کرد

موقعیت سیاسی و استراتژیک بیرجَند، سبب شد در سال ۱۳۱۲ سومین فرودگاه کشور در این شهر احداث شود. اولین و دومین فرودگاه متعلق است به قلعه‌مرغی و بوشهر

:آثار و منطق گردشگری بیرجند

:قلعه بیرجند

قلعه بیرجند یا دژ بیرجند، با نام‌های قلعه ته ده و پایین شهر نیز شناخته می‌شود. این بنا، بزرگترین بنای تاریخی بیرجند است که بر فراز بلندترین تپه باختری این شهر جای گرفته است

: مدرسه شوکتیه
شهر بیرجند یک مدرسۀ قدیمی، به نام مدرسۀ شوکتیه، دارد. مدرسه شوکتیه، سومین مدرسه آموزش به سبک نوین و پس از مکتب‌خانه‌های سنتی است. اولین آن دارالفنون تهران است و دومی رشدیۀ تبریز

این بنا ابتدا به نام حسینیه شوکتیه توسط امیر اسماعیل خان معروف به شوکت الملک اول ساخته شد. ساخت این بنا از سال ۱۳۰۸ ه‍.ق تا سال ۱۳۱۲ به طول انجامید. استادان و معماران یزدی مسئولیت ساخت این بنا را به عهده گرفته بودند و آن را به انجام رساندند

در سال ۱۳۲۶ هجری قمری یعنی سال ۱۲۸۲ هجری شمسی، این ساختمان به دست محمد ابراهیم خان علم (شوکت الملک دوم)، پدر اسدالله علم به مدرسه تبدیل شد

: باغ اکبریه

باغ اکبریه که یکی از بناهای تاریخی این شهر است، در نشست سی و پنجم یونسکو در سال ۲۰۱۱ میلادی به عنوان میراث جهانی یونسکو با شمارهٔ ثبت ۲۳۲۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید. این بنا در دوره قاجاریه و توسط شوکت الملک در دو طبقه ساخته شده‌است. این باغ در انتهای خیابان معلم در روستای اکبریه که از توابع استان خراسان جنوبی می‌باشد، واقع شده‌است. گسترش شهری بیرجَند سبب شده که هم‌اکنون این باغ در محدودۀ شهر باشد

آرامگاه سعدالدین نزاری

آرامگاه سعد الدین نزاری قهستانی، ملقب به حکیم نزاری، سراینده و شاعر سدۀ هفتم هجری، یکی از نقاط دیدنی و تاریخی شهر بیرجَند است. این آرامگاه در بافت قدیمی شهر واقع شده‌ است. طرح این بنا از معماری ایرانی-اسلامی گرفته شده است. این بنا در ۲۴ خرداد ۱۳۹۶ به شماره ۳۰۱۶۳ به فهرست آثار ملی ایران افزوده شد. این آرامگاه هم‌اکنون در خیابانی که به نام این حکیم و شاعر نامی، حکیم نزاری نامیده شده، قرار دارد

 خانه پردلی

خانه پردلی، خانه‌ای سنتی ساخته شده با آجر و گچ و آهک است. این خانه مربوط به دوره قاجار است. این بنا یکی از آثار قدیمی به سبک درونگرا در مناطق گرم و خشک است. این اثر تاریخی در بیرجَند، محله چهار درخت ، خیابان شهید منتظری واقع شده. این اثر در تاریخ ۱۱ مرداد ۱۳۷۶ با شمارهٔ ثبت ۱۸۸۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

خانه پردلی نمایانگر یک منزل سنتی با مصالح آجر، گچ و آهک است. این خانۀ سنتی، سر در ورودی، هشتی، دالان، حیاط مرکزی، ایوان ستون‌دار و اتاق‌هایی اطراف حیاط دارد. دو کتیبه روی قوس‌های هلالی بین ستون‌ها دیده می‌شود. روی این دو کتیبه لاحول ولا قوة الّا بالله نوشته شده است.

 ارگ کلاه فرنگی

ارگ کلاه فرنگی نیز یکی از آثار تاریخی شهر بیرجَند است. این بنا یادگار دورۀ قاجار است و بین سالهای ۱۲۶۴ تا ۱۳۱۳ هجری قمری ساخته شده‌است. این ساختمان در گذشته، به نام‌های دیگری همچون ارگ حسام الدوله، قصر بی‌بی عروس و ارگ سرکار خوانده می‌شد

این بنا، صرف نظر از فرم زیگوراتی آن در بخش هم‌کف، کاملترین نقشه و فضاسازی را دارد. قسمت ورودی ارگ، جلوتر از طبقه هم‌کف ایجاد شده‌ و با چندین قوس طاق‌های زیبایی را در بنا به وجود آورده‌ است. این اثر در تاریخ ۱۱ مرداد ۱۳۷۶ با شماره ثبت ۱۸۸۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است